الوقت- احمد الشرع، معروف به ابومحمد الجولانی و رئیس دولت موقت سوریه که در ده ماه سپری شده از تصاحب قدرت با انجام سفرهای خارجی متعدد سعی در تحکیم پایه‌های حکومت نوپای خود داشته است اینبار از در برقراری روابط دوستانه با شرق وارد شده است.
جولانی امروز چهارشنبه در سفری مهم و بی‌سابقه برای نخستین بار از زمان به دست گرفتن قدرت راهی کاخ کرملین می‌شود تا سنگ‌بنای جدیدی را در روابط مسکو- دمشق بنا نهد. سفری که رسانه‌های عربی از آن به عنوان فرصتی ویژه برای بحث پیرامون پایگاه‌های هوایی و دریایی روسیه در سوریه و درخواست تحویل بشار اسد یاد کرده‌اند.
این سفر درحالی انجام می‌شود که قرار بود تا دیدار جولانی از روسیه در چارچوب نخستین نشست مشترک سران عرب با پوتین انجام شود که این نشست به دلایل نامعلویم به تعویق افتاد. اما با این حال تعویق نشست اعراب و روسیه موجب نشده تا جولانی از برنامه سفر به مسکو منصرف شود که به نوعی نشاندهنده ضرورتهای سیاسی و امنیتی در فهرست اهداف رهبر تحریرالشام برای مذاکره با پوتین می‌باشد.
در این میان لازم به ذکر است که سفر جولانی به روسیه در شرایطی صورت می‌گیرد که در اوایل سپتامبر (18 شهریور) یک هیئت عالی‌رتبه نظامی و سیاسی روس به ریاست الکساندر نواک معاون نخست وزیر روسیه به دمشق سفر کرده و با تعدادی از مسئولان سوریه در خصوص مسائل مربوط به اقتصاد و امنیت و دفاع گفتگو کرده بودند.
اهداف سفر الجولانی به مسکو
این نخستین دیدار الجولانی از زمان سقوط بشار اسد است که در راستای بازسازی روابط دوجانبه و همکاری‌های سیاسی انجام می‌شود. رئیس بخش اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری سوریه تاکید کرد که موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، توسعه همکاری‌ها و تضمین منافع مشترک دو کشور در مذاکرات الجولانی با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این میان، پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی حمیمیم از مه‌ترین محورهای بحث به شمار می‌آیند.
اهمیت این سفر در شرایط کنونی منطقه از چند جهت قابل بررسی است. نخست اینکه سوریه در شرایطی بحرانی و ناامن قرار دارد و رژیم صهیونیستی از زمان آغاز فعالیت گروه‌های شورشی، این کشور را آماج حملات خود قرار داده و بسیاری از زیرساختهای نظامی آنرا نابود کرده است. ادامه این وضعیت نه تنها امنیت ملی و تمامیت ارضی سوریه را به خطر می‌اندازد بلکه دولت موقت الجولانی را که هنوز قدرت خود را تثبیت نکرده به شدت آسیب‌پذیر می‌کند. از آنجا که رژیم صهیونیستی به هیچ وجه دولت موقت جولانی را به رسمیت نمی‌شناسد، او ناگزیر دست به دامان روسیه شده تا در ازای واگذاری پایگاه‌های روسیه، این کشور نقش حائلی در برابر تجاوزات تل‌آویو ایفا کند.
روسیه پیشتر در سال 2018 میان دولت بشار اسد و رژیم صهیونیستی میانجیگری کرده بود تا تنش‌ها در مناطق جنوبی سوریه کاهش یابد و الجولانی امیدوار است مسکو همان نقش را دوباره ایفا کند و ارتش اشغالگر را از جنوب سوریه بیرون براند. این انتظار در شرایطی است که مذاکرات امنیتی میان دولت موقت و تل‌آویو که قرار بود به کاهش حملات دشمن منجر شود به دلیل زیاده‌خواهی‌های صهیونیستها به نتیجه نرسیده است. از سوی دیگر، نقش میانجیگری آمریکا که قرار بود طرفین را به توافق برساند، عملاً به نفع تل‌آویو بوده و شرایط جولانی را سخت‌تر کرده است. در این فضای بحرانی، الجولانی امیدوار است که شاید مسکو بتواند گرهی از این مشکلات امنیتی باز کرده و سوریه را به سمت ثبات سوق دهد.
پیش از این الجولانی امیدوار بود که ترکیه نقش توازن بخشی در برابر تجاوزات رژیم صهیونیستی بازی کند اما آنکارا نیز در مقابله با اسرائیل ناتوان بوده و حتی پایگاه‌ها و تسلیحات ارائه شده به دولت موقت را نیز نتوانسته حفظ کند و حملات اخیر ارتش صهیونیستی منجر به انهدام این امکانات شده است. از اینرو، آخرین تیر در کمان دیپلماسی الجولانی برای مقابله با اشغالگری رژیم صهیونیستی، تکیه بر روسیه است که شاید بتواند گروه‌های مسلح حاکم بر دمشق را در این شرایط دشوار یاری دهد.
تضمین امنیتی کردها و نقش روسیه
یکی دیگر از موضوعات مهم، بحران امنیتی مربوط به کردهای سوری است. با وجود تمایل الجولانی به امضای توافق با کردها و ادغام آنان در بدنه ارتش، درخواستهای خودمختاری کردها و تحولات منطقه‌ای باعث شده است این مسئله به معضلی امنیتی تبدیل شود. کردها به دلیل تجربه بدعهدی آمریکا دیگر به حمایتهای این کشور اعتماد ندارند و از طرفی ترکیه نیز با حملات مکرر به مناطق کردنشین شمال سوریه را ناامن‌تر کرده است.
آنکارا که برخلاف الجولانی دلایل و منافع خاص خود را دارد، از کردها انتظار دارد مشابه توافق با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) سلاح‌های خود را تحویل دهند و مناطق شمالی سوریه را عاری از سلاح کنند اما کردهای سوریه با اعلام اینکه هیچ همکاری و وابستگی به پ ک ک ندارند، حاضر به خلع سلاح نشده‌اند. الجولانی که قادر به مقابله با اراده ترکیه نیست، امیدوار است مسکو بتواند به عنوان میانجی وارد عمل شده و آنکارا را به عقب‌نشینی از مواضع خود متقاعد کند.
با وجود تلاشهای الجولانی برای توسعه روابط با روسیه، رهبران کرملین نیز در پی بازگشت مجدد به غرب آسیا و حفظ پایگاه‌های تاریخی خود در سوریه هستند و این مساله می‌تواند زمینه‌ساز همگرایی بیشتر دو کشور شود. کشورهای عرب منطقه نیز با توجه به شرایط فعلی از حضور روسیه در خاک سوریه استقبال کرده‌اند تا بتوانند نفوذ آنکارا در میدان سوریه را تعدیل کنند.
از سوی دیگر، سفر الجولانی به مسکو پیام مهمی نیز به غرب دارد. با وجود لغو رسمی تحریمهای آمریکا و اروپا علیه سوریه، تاکنون هیچ تغییر ملموسی در اقتصاد و روند بازسازی کشور رخ نداده و تحریمها عملاً همچنان پابرجا هستند. بنابراین، الجولانی با این سفر می‌خواهد به غربیها نشان دهد که اگر تحریمها گرهی از مشکلات باز نکنند، دمشق گزینه‌های دیگری مانند همکاری با روسیه و چین را در پیش خواهد گرفت تا بخشی از بحرانهای داخلی را حل کند.
شایان ذکر است، با اینکه مجلس سنای آمریکا در روزهای اخیر لغو تحریمهای سوریه تحت قانون سزار را لغو کرد اما مجلس نمایندگان هنوز این طرح را تصویب نکرده است و جمهوریخواهان سنا امیدوارند که از طریق مذاکراه با مجلس نمایندگان بتوانند اقدام جامعی در این زمینه انجام دهند. در ماه‌های اخیر دو بار نمایندگان آمریکا تلاش کردند طرح لغو تحریمهای قانون قیصر را مطرح کنند اما به دلیل اختلافات داخلی موفق نشدند.
در سپتامبر کمیته قواعد و مقررات مجلس نمایندگان آمریکا از گنجاندن ماده لغو قانون در بودجه دفاعی آمریکا خودداری کرد. در این شرایط، گروه‌های فشار سوری و منطقه‌ای تلاش کردند این گزینه را برای صرفه‌جویی در زمان انتخاب کنند تا به جای تهیه طرح قانونی جداگانه، از طریق قانون بودجه دفاعی که معمولاً تصویب آن آسانتر است، پیش بروند. درنهایت، سنا پیشنهاد اصلاحیه برای الحاق به قانون بودجه دفاعی را ارائه کرد که رئیس مجلس نمایندگان در این مورد گفته که هیچ بندی به قانون بودجه دفاعی اضافه نخواهد شد و این مسئله راه لغو کامل تحریمها را با چالش جدی مواجه کرده است.
با این حال، در صورت تصویب لغو تحریمها در چارچوب قانون بودجه دفاعی آمریکا، احتمال بازگشت تحریمها پس از ارزیابی وزارت خارجه پس از 12 ماه وجود دارد. بنابراین، این اقدام کنگره نشان می‌دهد که واشینگتن به دنبال حفظ اهرم‌های فشار خود علیه دولت جولانی برای کنترل رفتار آن است. از اینرو، اگر تحریمها واقعا رفع نشود مرحله سرمایه گذاری و بازساری سوریه نیز کماکان با چالشهای جدی مواجه خواهد بود، زیرا خود آمریکا و اروپاییها که تمایلی برای بازسازی و هزینه کردن از جیب خود ندارند و سعی دارند این بار سنگین را بار دیگر روی دوش اعراب بیندازند که آنها نیز به دلیل وضعیت بی ثباتی این کشور در کمتر از یکسال گذشته گامی در این زمینه برنداشته‌اند. بنابراین، سفر الجولانی به روسیه بدون دلیل نیست و نشان می‌دهد نمی‌تواند به وعده‌های فریبنده غربیها تکیه کند.
چالشهای دعوت روسیه به شام
با وجود تمام این تلا‌شها، چالشهای بزرگی در مسیر دولت موقت برای جلب حمایتهای روسیه و تحقق اهداف خود وجود دارد.
اول اینکه مقابله با تهدیدات رژیم صهیونیستی آنگونه که الجولانی تصور می‌کند با کمک روسیه به آسانی میسر نیست. بر هم خوردن موازنه قدرت میان سوریه و اسرائیل پس از سرنگونی اسد و نابودی زیرساختهای نظامی ارتش سوریه و به دنبال آن موفقیت تل‌آویو در پیشروی‌های گسترده سرزمینی در استانهای جنوبی سوریه موجب شده تا رژیم اکنون دست برتر را در صحنه میدانی از آن خود ببیند و تهدید نظامی چندانی نیز از جانب نیروهای جولانی متوجه ادامه اشغالگری نمی‌بیند و لذا ضمانت امنیتی روسیه را موضوعی غیرضروری و حتی مزاحم حس کند.
در همین چارچوب، توافق امنیتی بین دمشق و تل‌آویو که قرار بود در ماه سپتامبر امضا شود به دلیل پافشاری تل‌آویو بر ایجاد گذرگاهی که اسرائیل را به استان السویداء متصل کند، شکست خورد. اما این تنها دلیل شکست مذاکرات نبود بلکه رژیم صهیونیستی در توافقات امنیتی از دولت موقت سوریه خواسته تا استانهای درعا، قنیطره و سویدا باید خلع سلاح شوند. همچنین مقامات تل‌آویو گفته‌اند که درباره وضعیت جولان اشغالی هیچ مذاکراتی نخواهند داشت و به هیچ وجه به مرزهای قبل از دسامبر 2024 بازنمی‌گردند و لذا مناطقی را که در ده ماه گذشته اشغال کرده بودند را همچنان تحت تصرف خود خواهند داشت.
بنابراین، حتی در صورت بازگشت روسیه به سوریه بعید است صهیونیستها از مواضع خود عقب‌نشینی کنند. تنشهای اخیر بین روسیه و اسرائیل در بحران اوکراین نیز این مسئله را پیچیده‌تر می‌کند و نزدیکی با مسکو به تنهایی قادر به حل مشکلات دمشق نیست.
از طرفی، دولت اردوغان نیز به شدت بر مواضع خود در قبال کردها پایبند است و حاضر نیست در این زمینه کوتاه بیاید. به همین دلیل، احتمال اینکه روسیه بتواند آنکارا را قانع کرده و به انعطاف در این مسئله وادارد، بسیار کم و نزدیک به صفر است و این موضع سخت ترکیه، روند حل بحران کردها را پیچیده‌تر می‌کند.
مسئله مهم دیگر، تقابل ژئوپلیتیکی بین ناتو و روسیه است که در صورت بازگشت روسیه به پایگاه‌هایش در سوریه با واکنش منفی غرب مواجه خواهد شد. ناتو که سالها تلاش کرد نفوذ روسیه را در سوریه کاهش دهد اجازه بازگشت آسان رقیب خود را نخواهد داد.
از سوی دیگر، سرکردگان گروه‌های شورشی در دمشق که به دلیل حمایتهای گسترده روسیه از دولت بشار اسد دلخوشی از این کشور ندارند، نسبت به نزدیکی الجولانی به مسکو بدبین بوده و این مسئله می‌تواند به اختلافات داخلی دامن بزند. حتی اگر توافقاتی میان الجولانی و روسیه حاصل شود، مخالفت سرکردگان گروه‌های شورشی مانعی جدی برای اجرای آن خواهد بود.
خود الجولانی نیز به رغم تکیه بر ریاست دولت موقت، هویت و مشروعیت سیاسی و قانونی کافی ندارد که روسیه و دیگر بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی بر اساس آن اعتماد کنند. اگر رهبران کرملین عزم جدی برای بازگشت به سوریه داشته باشند، به احتمال فراوان به جای تعامل مستقیم با الجولانی، با دولت‌های عربی، ترکیه و حتی رژیم صهیونیستی وارد گفت‌وگو خواهند شد تا مواضع آنها را در این باره جویا شوند.
درکل، سفر الشرع به مسکو در وضعیت به شدت بحرانی سوریه نشان دهنده تلاش برای تثبیت پایه‌های دولت موقت است. دمشق امیدوار است نزدیکی به روسیه مانعی در برابر تهدیدات همسایگان ایجاد کند اما چالشهای ژئوپلیتیکی، تضاد منافع بازیگران منطقه‌ای و ضعف مشروعیت داخلی الجولانی همچنان موانع جدی در این مسیر تحقق این هدف هستند و هنوز مشخص نیست این سفر نقطه عطفی باشد یا تنها اقدامی نمادین در دیپلماسی منطقه‌ای باقی بماند.
